چون اسفنج ، نرم - بازشناسی نقش دکتر احسان نراقی در حاکمیت پهلوی دوم - 2جلدی 

نويسنده: صفاءالدین تبرائیان 

چاپ اول: 1392 
 
صفحات: جلد اول: 548 / جلد دوم: 514 

قیمت(2جلد):  35.000 تومان 

احسان نراقی کیست؟

دکتر احسان الله نراقی در سال 1305 شمسی در  یکی از سرشناس ترین و با نفوذترین خانوادهای کاشان دیده به جهان گشود ،نیاکان و خویشاوندان پدری احسان نراقی از روحانیون نامی شیعه بودند.وی از نوادگان ملا مهدی فاضل نراقی صاحب کتاب جامع‌السعادات بود لیکن حسن نراقی( پدر احسان) به مرور از مذهب فاصله میگیرد و گرایشات روشنفکرانه ی غیر دینی خود را را در سبک زندگی شخصی  و تربیت فرزندان به کار می بندد  ( شاهد مثالی بر این مساله کنار گذاشتن لباس روحانیت  توسط حسن نراقی در سال 1314  و تبدیل مسجدی که این خاندان متولی آن بوده اند به مدرسه ای دخترانه است)

وی پس از کسب مسیر پر فراز  و نشیبی که در جریان تکمیل تحصیلات عالیه خود طی میکند  ، سر انجام در سی سالگی موفق به دریافت دکترای جامعه شناسی از سوربن فرانسه میشود و پس از بازگشت به وطن و کسب کرسی استادی دانشگاه تهران و اخذ مجوز تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی و همکاری با سازمان بین المللی یونسکو  ،توجهاتی را به خود جلب میکند  که در جهت کسب تشخص و مقبولیت بعنوان چهره ای متخصص در درون حاکمیت پهلوی موثر می افتد ، موسسه مذکور  با صرف بودجه های قابل توجه دولتی در موضوعات استراتژِیک و جمعیت های تاثیر گذار و حیاتی  در ایران _ با تکیه بر روشهای میدانی و مشاهده ای _ تحقیقات آماری و جمعیت شناسی گسترده ای در نقاط مختلف ایران انجام میدهد که طبعا نتایج آن در تحکیم و دوام بیشتر حاکمیت نقش بسزا خود را ایفا میکند.

دکتر حسن نراقی در طول حاکمیت پهلوی دوم ( به ویژه از میانه ی آن به بعد ) با وجود آنکه هیچ وقت زیر بار مسئولیت دولتی یا درباری نرفت( وزارت ، معاونت و امثالهم) لیکن همواره بعنوان یک کارشناس با تجربه ، متخصص ، قابل اطمینان  و دارای حسن نیت فراوان  توسط اکثر نخست وزیران پر تعداد پهلوی دوم و تعداد قابل توجهی از متولیان پست های کلیدی حکومت پهلوی بارها مورد مشورت و توجه خاص قرار میگیرد و بعنوان یک روشنفکر فرهیخته پهلویستی همواره تاثیر گذاری و نفوذ  کم نظیر و پر دوامی در میان دربار و  حاکمیت  داشته است.

وی  به هیچ وجه شخصیت تشکیلاتی و حزبی ندارد ، دغدغه های وی بیشتر فرهنگی و علمی است و مهم ترین مسئولیت وی مدیریت موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی بود که البته خود او موسس آن بوده است.وی مسولیت های بیل المللی نیز داشته و برای چندین سال نیز به ریاست سازمان جوانان یونسکو منصوب می شود.
وی تا واپسین ماه‌های حضور شاه در ایران، چندین بار با او ملاقات کرد و شاید به نوعی امیدوار بود تا توصیه‌های او کورسویی برای نجات کشتی طوفان‌زدهٔ در حال احتضار رژیم پهلوی باشد.


  آنچه این دو جلد کتاب به آن میپردازد؟


بخش اول

_ اشاره های دقیق به  سالهای کودکی و نوجوانی احسان نراقی  و  تاثیر فراوان خاستگاه  اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی خاندان متنفذ نراقی ها بر شخصیت وی وبویژه تاثیرپذیری خاص احسان از پدر.
_سالهای جوانی و تجربه آموزی :  همراهی احسان نراقي 25- 26 ساله که به تازگی از ژنو به میهن باز گشته  (مقارن با یکسال پایانی  دولت ملي دکتر مصدق) در چالشهاي ميان مصدق و آيت‌الله کاشاني که نراقي بعنوان یار نزدیک کاشانی  پيغام پسغامهای اين دو شخصيت را جابه‌جا  مي کرده به استناد اسناد بطور مفصل برسی شده و سپس به واکاوی  نقاط" قوت و ضعف" و " تاثیر  و تقصیر" هریک از آقایان مصدق و کاشانی  در شکل گیری جنبش بزرگ نهضت ملی نفت و سپس شکست زود هنگام آن از دیدگاه نراقی پرداخته میشود و  زوايايي از کودتاي 28 مرداد در قالب اسناد معتبر تاریخی و البته نقل قولهای صرفا شفاهی و نه چندان معتبر وقابل تردید پیش روی مخاطب قرار میگیرد.
- اشاره به رویگردانی همیشگی نراقی نسبت به جریانهای اسلامی و مذهبی و گرايش حسن نراقی به حزب توده در دوره نوجواني و سالهای اولیه جواني و سپس تنفر بی حد وحصرش از کمونیسم وشوروی در سالهای بعد
- واکاوی نقش تشکل ها ، احزاب و  شخصیت های ایرانی و خارجی ای که  در تهران ، ژنو و پاریس  تاثیر گذاری عمده ای بر شکل گیری تفکرات وی  در قبل از وارد شدن به دم و دستگاه پهلوی داشتند
-  اشاره به شخصیت علمی و پرتلاش و ذاتا ترقیخواه احسان نراقی و  برسی عمیق کم وکیف مسیر طی شده تحصیلی وی و همکاری او با یونسکو ( از گرفتن دیپلم در دارالفنون تهران تا گرفتن لیسانس در رشته علوم اجتماعی گرایش "اقتصاد ریاضی" در ژنو و سپس گرفتن دکترای جامعه شناسی از سوربن فرانسه )
- و در نهایت  واکاوی دلایل ،  عوامل  و روابطی که  ورود  نرم و گسترده وی در حاکمیت پهلوی دوم  را  تسریع بخشید  ،  بخش هاي اصلی قسمت اول این مجموعه  را شامل می شوند.

بخش دوم


سالهای پختگی و ثمر دهی : در این بخش، ارائه اسناد و مدارک  بجا مانده از رژیم شاهنشاهی ،متن بازجویی ها از نراقی در بعد از انقلاب و مصاحبه های فراوان وی با مجلات و نشریات مختلف از قبل از انقلاب تا همین یک دهه ی پیش ، اتو بیوگرافی و کتابهای تالیفی متعدد توسط احسان نراقی در قبل و بعد از انقلاب ، همه و همه   نقیضه گویی های  متعدد نراقی ،   ترقی ونفوذ روز افزون وی در حاکمیت پهلوی و همکاريهاي متعدد و پردوام نراقي با سازمان ساواک و سایر سازمانها  و عناصرحقیقی و حقوقی  اداره کننده ی حکومت پهلوی ،ملاقاتهای حضوری با محمد رضا پهلوی و ارائه راهکارهایی به شاه برای مدیریت بحران در واپسین ماههای حضورش در ایران و در نهایت برسی تفصیلی جریان محاکمه های نراقی در بعد از انقلاب و همکاری های تئوریک و منفعت طلبانه ی وی با حکومت های سالهای اولیه  انقلاب اسلامی ،به تفصیل و مستند پیش روی خواننده قرار میگیرد و به رمز گشایی از این شخصیت تاثیر گذار تاریخ معاصر میپردازد.


تذکر: بخش اول و دوم که چکیده فوق  بدان اشاره دارد به معنای محتوی  جلد اول و دوم این مجموعه تاریخی نیست ، در واقع نیمی از جلد اول به موضوعات مذکور در "بخش اول" اشاره دارد و نیمه پایانی جلد اول و تمامی جلد دوم به موضوعات اشاره شده در" بخش دوم" میپردازد

^{حاشیه هایی جذاب تر از متن !}

جدای از پرداختی موشکافانه و مستند  به فراز و نشیب های زندگی  احسان نراقی ، اسناد و مدارک متعدد   و مختلفی که  از نامه نگاریهای  نهادها و  مقامات امنیتی حکومت پهلوی  در کتاب آورده شده میتواند علاقه مندان تاریخ را شگفت زده کند و حقایقی را بدون تحلیل و جهت گیریهای مولف برای خواننده نمایان سازد.
 از دیگر ویژگیها جذاب کتاب باید به اسناد تصویری و  79 صفحه عکس از حسن نراقی و  خانواده اش در برهه های مختلف زمانی  اشاره کرد ، عکسهایی که تعداد زیادی از آن برای اولین بار توسط ناشری به چاپ میرسد



 شخصیت فکری و دغدغه مندی های  بنیادین احسان نراقی

وی جامعه شناسی است که تحقیقات عملی و کاربردی و تهیه دقیق پژوهش های آماری و جمعیتی  (مبتنی بر  مشاهدات ) را برای اصلاح بسیاری مشکلات کشور مبنا قرا میدهد و اصطلاحا " نظریه زده" نیست و استدلالش این است که تا اطلاعات دقیق و قابل اعتنایی  از جمعیت ، توده ها و مشکلاتشان نداشته باشیم __و دستیابی به این مهم نیز جز با تحقیقات و مشاهدات گسترده میدانی ، عملی نیست__ نمیتوانیم برای حل  آن مشکلات به سیاست گذاری متناسب با آن  بپردازیم .

 تجمیع و ساز گاری سنت و تجدد ( مدرنیته) با گرایشی به نفع تمدن جدید و البته منطبق با شرایط ایران ! ، تساهل و تسامح حداکثری ، دوری از تصب افراطی نسبت به ارزشهای تمدن شرق و غرب در عین حال بهره گیری از فواید هردو  ، البته همه ی اینها برای نراقی  زیر سایه ی لیبرالیزم و اومانیسم  معنا پیدا میکند و هنگامی که در مورد  "سیاستگذاریهای مناسب"  مکررا  نقش "منطبق بر شرایط ایران" را یاد آوری میکند نقش زیادی  برای مذهب و دیانت قائل نیست و اگر هم باشد دیدگاه ابزاری و ماکیاویستی به آن دارد ، در هیچ برهه ای از زندگی وی گرایش و علاقه مندی به جریانها وتشکل های اسلامگرا دیده نمیشود.


وی  تماما وا داده تمدن غرب نیست و بر خلاف تقلید محض ومطلق  از غرب که دستور کار اصلی پهلویست، قصد هماهنگ سازی ارزشهای کاملا ناسازگار غرب با ارزشهای تثبیت شده  ایرانی  را ندارد. از مقالات وی در یونسکو و کتب تالیفی و مصاحبه هایش میتوان دریافت که تحلیل های جهان شمول متفکران سیاسی و اجتماعی  دنیای شرق و غرب  را زیر سوال میبرد و مشخصا مطرح میکند این نظریه پردازان و اندیشمندان  مطرح و سرشناس دنیا ، شناختی از مناسبات تاریخی و اجتماعی ایران نداشته اند و نتیجه گیریها و راهکار هایشان برای ایران ابدا کاربردی ندارد ، البته نراقی شخصیتا  به شدت محافظه کار است و اهل جنگیدن نیست و در برابر اکثریت غربزده کوتاه می آید و واکنش سفت و سختی در هیچ برهه ای از زندگی اش به چشم نمی خورد.

مذموم بودن " انقلاب" و " بر اندازی"در هر نظامی برای او یک اصل اساسی است ،  وی اتخاذ مشی قهرآمیز با هر حاکمیتی را نفی میکند  و حتی فراتر میرود و انفعال و عدم همکاری با هر نظامی را ظلم ، بی توجهی و خیانت  به مردم و کشور خویش قلمداد میکند  – خواه این نظام شاهنشاهی باشد ، خواه ملی و خواه اسلامی ، او به نشدنیها دل بسته بود و به تجمیع سلطنت و اصلاح کشور می اندیشید.

آرمان غایی او تبدیل نظام سلطه سلطنتی به نظامی دوکراتیک است . البته نه بوسیله بر اندازی و آشوب ، بلکه از طریق تغییر نرم ساختار های سیاست گذاری  و حل مشکلات جوانان و توده ها از طریق سیاستگذاری متناسب با نیاز جامعه.